Het belang van Mariene Beschermde Gebieden (MPA's) voor het behoud van de oceaan

Geschreven door Lauren Ackermans (geograaf met een hart voor marien herstel)

Meer dan 70% van het aardoppervlak is bedekt met oceanen, die diverse ecosystemen herbergen die essentiële diensten leveren ter ondersteuning van de menselijke samenleving, gezondheid en economie. De toenemende druk van klimaatverandering, overbevissing en vervuiling brengt deze ecosystemen echter in gevaar. Om deze essentiële hulpbronnen te beschermen, zijn Mariene Beschermde Gebieden (Marine Protected Areas, MPA’s) een cruciaal instrument geworden in wereldwijde inspanningen voor oceaanbehoud. Ontdek hoe Go Ocean zich inzet voor beschermde zeegebieden en hoe je zelf een verschil kan maken.

Wat is een Marien Beschermd Gebied (MPA)?

Een Marien Beschermd Gebied (Marine Protected Area, MPA) is een afgebakende regio die is aangewezen en beheerd met het oog op de langdurige bescherming van mariene hulpbronnen, ecosysteemdiensten of cultureel erfgoed. MPAs ondersteunen de natuur door ecosystemen de kans te geven te herstellen, wat leidt tot een toename van biodiversiteit, gezondere vispopulaties en een grotere veerkracht tegen klimaatverandering. Ze kunnen variëren in grootte en context, maar worden over het algemeen ontworpen met bepaalde natuurbeschermingsdoelstellingen. MPAs kunnen verschillende beschermingsniveaus bieden door menselijke activiteiten zoals vissen, duiken en varen te reguleren.

Figuur: Illustratie van een niet-beschermd gebied (links) en een marien beschermd gebied (rechts)

Hoe wordt een Marien Beschermd Gebied opgericht?

Mariene Beschermde Gebieden (MPA’s) zijn opgericht als antwoord op wereldwijde trends die het mariene milieu bedreigen. Denk aan overbevissing, vervuiling door afval, waterverontreiniging en wereldwijde klimaatverandering. Al deze factoren leiden tot een afname van vispopulaties, zeezoogdieren, koralen en in het algemeen het mariene ecosysteem. MPAs worden ingesteld door overheden die gebieden identificeren die bescherming vereisen vanwege hun ecologische, culturele of economische waarde.

De wereldwijde dekking van Mariene Beschermde Gebieden (MPA’s) bedraagt ongeveer 8,34%. Minder dan 2% van de oceanen is echter aangeduid als ‘no-take zones’. Dit zijn de strengste vormen van mariene bescherming, waar alle vormen van extractieve activiteiten – zoals vissen, mijnbouw, of boren – volledig verboden zijn.

De afgelopen decennia is het aantal en de oppervlakte van MPA’s aanzienlijk toegenomen. Sinds 2000 is het wereldwijde oppervlak aan beschermde mariene gebieden meer dan tien keer groter geworden: van ongeveer 2 miljoen km² (0,7% van de oceanen) naar 30,26 miljoen km² (8,34%) in 2021. Deze groei is voornamelijk toe te schrijven aan de oprichting van zeer grote MPA’s van meer dan 100.000 km², zoals die rond de overzeese gebieden van de Verenigde Staten en de Cookeilanden.

MPA’s komen wereldwijd voor, met de grootste netwerken in de Verenigde Staten, Australië, Frankrijk, Nieuw-Zeeland en het Verenigd Koninkrijk, met name binnen hun nationale wateren. Het oprichten van MPA’s in internationale wateren is een stuk complexer vanwege juridische en politieke uitdagingen.

Verspreiding van mariene beschermde gebieden wereldwijd (in blauw). Bron: UNEP-WCMC en IUCN (2025), Protected Planet

Waarom zijn Mariene Beschermde Gebieden belangrijk?

Netwerken van MPA’s spelen een cruciale rol in het beperken van en aanpassen aan klimaatverandering, door het behouden en herstellen van ecologische én sociale veerkracht. MPA’s kunnen bijdragen aan de volgende elementen:

Koolstofopslag (blue carbon)

MPA-netwerken in kusthabitats zoals mangroves, zeegrasvelden en zoutmoerassen helpen de uitstoot van broeikasgassen te voorkomen door deze gebieden te beschermen tegen degradatie waarbij CO₂ vrijkomt. Ze bevorderen ook koolstofvastlegging door beschadigde kustecosystemen te herstellen, wat bijdraagt aan blue carbon — de koolstof die wordt opgeslagen in mariene en kustgebieden. Wist je dat mariene ecosystemen zoals zeegrasvelden, mangroves en koraalriffen meer CO₂ kunnen opslaan dan sommige bossen op het land? Zo kunnen mangroves bijvoorbeeld tot 10 keer meer koolstof opslaan.

Kustbescherming en vermindering van kwetsbaarheid voor klimaatverandering

MPA’s die kusthabitats zoals barrière-eilanden, koraalriffen, mangroves en wetlands beschermen, helpen de kwetsbaarheid voor klimaatverandering te verminderen. Ze fungeren als natuurlijke buffers tegen bedreigingen zoals zeespiegelstijging, stormen, overstromingen en kusterosie. Dit doen ze door golfenergie te absorberen, kusten te stabiliseren met hun wortelstructuren, sedimenten vast te houden en overtollig regen- en zeewater op te slaan.

Biodiversiteit en voedselzekerheid

Hoewel MPA’s niet alle effecten van klimaatverandering kunnen voorkomen, verlagen ze de stress op mariene ecosystemen, wat soorten helpt zich aan te passen en te overleven. Door beschermde gebieden met elkaar te verbinden, ondersteunen MPA-netwerken de biodiversiteit, versterken ze voedselzekerheid en bieden ze een toevluchtsoord aan bedreigde soorten.

Het spill-overeffect

Een uniek voordeel van MPA’s is het spill-overeffect: een fenomeen waarbij de voordelen van bescherming zich uitstrekken tot buiten de grenzen van het beschermde gebied. Naarmate vispopulaties groeien en ecosystemen zich herstellen binnen de MPA, verspreiden mariene soorten zich vanzelf naar omliggende wateren. Dit ondersteunt niet alleen de biodiversiteit buiten de MPA, maar versterkt ook de lokale visserij, met voordelen voor kustgemeenschappen en economieën.

Dit positieve neveneffect is over het algemeen sterker in mariene omgevingen dan in beschermde gebieden op het land. Terwijl landgebieden vaak worden begrensd door menselijke ontwikkeling of fysieke barrières, maken de vloeibare en onderling verbonden aard van oceanen het mogelijk voor soorten om zich gemakkelijker te verplaatsen. Daardoor kunnen MPA’s omliggende ecosystemen en gemeenschappen ondersteunen op een manier die beschermde zones op het land niet altijd kunnen evenaren.

Welke uitdagingen ondervinden Mariene Beschermde Gebieden momenteel?

MPA’s staan voor verschillende uitdagingen, zoals:

  1. Gebrek aan middelen:
    Veel MPA’s beschikken niet over voldoende personele en financiële middelen om effectieve beschermings- en beheersmaatregelen te implementeren.
  2. Ongelijke verdeling:
    80% van alle MPA-oppervlakte bevindt zich in slechts zeven landen, wat leidt tot een scheve verdeling van mariene bescherming wereldwijd.
  3. Gebrek aan verbondenheid tussen MPA’s:
    Veel MPA’s staan op zichzelf en maken geen deel uit van een netwerk, wat de natuurlijke verplaatsing van soorten belemmert en de effectiviteit van bescherming vermindert.
  4. Geen overkoepelend kader voor internationale wateren:
    Ondanks dat internationale wateren meer dan de helft van de planeet beslaan, bestaat er nog steeds geen volledig en bindend kader voor de oprichting van MPA’s in deze gebieden.
  5. Ecologische ontoereikendheid:
    MPA’s die te klein zijn of slecht ontworpen, kunnen onvoldoende habitat of soorten beschermen, vaak als gevolg van gebrekkige planning of onvoldoende ecologische gegevens.
  6. Slechte planning en beheer:
    Zonder duidelijke doelen of degelijk management slagen veel MPA’s er niet in om hun beschermingsdoelstellingen te behalen, vaak door politieke druk of een tekort aan handhavingscapaciteit.
  7. Aantasting van omliggende ecosystemen:
    Wanneer de ecosystemen rondom een MPA vervuild of overbelast zijn, ondermijnt dit de werking van het beschermde gebied zelf.
  8. Onbedoelde schade en verplaatsing van druk:
    Het beschermen van bepaalde zones kan ertoe leiden dat schadelijke activiteiten zich verplaatsen naar onbeschermde gebieden, vooral als lokale gemeenschappen of sectoren niet goed worden betrokken.
  9. Schijnbescherming:
    Sommige MPA’s lijken op papier beschermd, maar missen effectief beheer of handhaving. Ze worden dan vooral ingesteld om politieke of reputatiedoeleinden te dienen, zonder daadwerkelijke beschermingsmaatregelen.

Wat moet er veranderen?

Het versterken van de politieke betrokkenheid op nationaal, regionaal en internationaal niveau kan ervoor zorgen dat MPA’s effectief worden beheerd en over voldoende middelen beschikken. Het gebrek aan strikt en permanent beschermde MPA’s belemmert ons om klimaatverandering en -mitigatie volledig te ondersteunen. Ondanks dat een betere bescherming van de oceaan essentieel is om problemen zoals opwarming van de oceaan aan te pakken, blijven aanzienlijke verminderingen van de uitstoot van broeikasgassen noodzakelijk om de onderliggende oorzaken van klimaatverandering aan te pakken.

Hoe kan ik helpen?

Go Ocean draagt ​​actief bij aan deze wereldwijde inspanning door zich te richten op herstelprojecten die de effectiviteit van MPA’s verbeteren. Ons werk – variërend van het herstel van koraalriffen in Indonesië tot het aanplanten van mangrovebossen in Madagaskar en het verbeteren van de biodiversiteit in de Noordzee – versnelt het herstel van gedegradeerde ecosystemen, stimuleert de biodiversiteit, vergroot de klimaatbestendigheid en ondersteunt kustgemeenschappen en vissers.

Iedereen kan bijdragen aan onze missie door direct deel te nemen aan de projecten of door bewustzijn te creëren over ecosysteemherstel en mariene bescherming – en zo mogelijk verdere actie voor MPA’s op overheidsniveau te stimuleren. Door Go Ocean te steunen, draag je bij aan het beschermen van de blauwe longen van onze planeet voor toekomstige generaties.

Workshop in koraalrifherstel met Indonesische schoolkinderen, Nusa Penida (foto door Project Laut).

Geschreven door Lauren Ackermans

“Ik ben geograaf en word gedreven door een sterke passie voor het herstel van de oceanen. Ik ben klaar om het verschil te maken en steun Go Ocean in hun missie om onze oceanen en mariene ecosystemen te beschermen en te herstellen.”

Bronnen:

Agardy, T., Di Sciara, G. N., & Christie, P. (2011). Mind the gap: addressing the shortcomings of marine protected areas through large scale marine spatial planning. Marine Policy, 35(2), 226-232.)  

Dahmouni, I., & Sumaila, R. U. (2023). A dynamic game model for no-take marine reserves. Ecological Modelling, 481, 110360.)  

Edgar, G. J., Russ, G. R., & Babcock, R. C. (2007). Marine protected areas. Marine ecology, 27, 533-555.  

Marine Protected Areas | Marine Stewardship Council 

National Oceanic and Atmospheric Administration https://www.noaa.gov/ 

Protected planet: Explore the World’s Protected Areas 

Marine protected areas and climate change – resource | IUCN: https://iucn.org/resources/issues-brief/marine-protected-areas-and-climate-change 

What is a marine protected area (MPA)? : Ocean Exploration Facts: NOAA Office of Ocean Exploration and Research 

The Importance of Marine Protected Areas (MPAs) 

Vond je dit artikel interessant? Deel het met je netwerk!

2024 Impact Report

In 2024 hebben we golven gemaakt in het herstellen van mariene ecosystemen op onze planeet. Lees er meer over in ons rapport!

Lees meer